‘Zelfzorg is even effectief als therapie’

Pim Cuijpers, hoogleraar klinische psychologie aan de VU, is voorloper op het gebied van zelfzorg in de geestelijke gezondheidszorg. Zelfzorg staat daar nog in de kinderschoenen. Terwijl het even effectief is als therapie. Gelukkig maken steeds meer mensen en instellingen gebruik van zelfzorg, aldus Cuijpers.

Van zelfzorg wordt gezegd dat het mensen regie geeft over hun eigen gezondheid. Onderschrijft u die stelling?

‘Ja, maar dan wel zelfzorg in de breedte. Ik doe vooral onderzoek naar zelfzorg bij mensen met psychische problemen. Dan moet je denken aan mensen met depressies, slaapproblemen en angststoornissen. Dat zijn aandoeningen die voorkomen bij vijftien tot twintig procent van de bevolking. Deze mensen kun je allerlei vaardigheden leren om hun problemen zelf aan te pakken. Bijvoorbeeld via voorlichting, brochures en boeken.’

Is zelfzorg een goed antwoord op de bezuinigingen op de reguliere zorg?

‘Dat zou het inderdaad kunnen zijn, maar ik ben er niet voor om zelfzorg alleen maar te beschouwen als een bezuinigingsmiddel. Het gaat hier om kwaliteit en effectiviteit van de zorg. Vaardigheden die je helpen om te kunnen omgaan met beperkingen, zijn even effectief als gewone therapie. Dat weten we uit onderzoek. Met name in Engeland is hier veel ervaring mee opgedaan, in Nederland veel minder. Organiseren we zelfzorg grootschalig, dan denk ik dat we inderdaad geld op de reguliere zorg kunnen besparen. Eenvoudigweg omdat mensen minder hulp halen bij de therapeut.’

Waarom bloeit deze vorm van zelfzorg in Engeland?

‘Omdat de ggz daar een achterstand had, er was een slechte infrastructuur. Die moest nog worden opgebouwd. Omdat dit kostbaar was, is het idee van zelfhulp ontstaan. Zouden wij dat op dezelfde manier hier introduceren, dan zouden we onze eigen ggz-systeem misschien eerst moeten afbouwen.’

Onder welke omstandigheden kan zelfzorg zich op een constructieve manier ontwikkelen voor mensen/patiënten, al dan niet met een chronische aandoening?

‘Dat weten we nog niet zo goed, ook al wordt daar wel onderzoek naar gedaan. We dachten dat het succes van zelfzorg samenhing met een hogere opleiding, maar dat is niet zo. Weliswaar zijn mensen die baat hebben bij zelfzorg vaak hoger opgeleid, maar ook veel mensen met een lagere opleiding hebben er baat bij. We kennen nog onvoldoende het profiel van de mensen die succesvol gebruik maken van zelfzorg, daardoor kunnen we ook niet voorspellen onder welke omstandigheden het aanslaat.’

Welke begeleiding is er nodig om zelfzorg te professionaliseren?

‘Je moet richtlijnen op papier zetten, er moet een systeem komen voor aanmelden, voor het registreren van je handelingen. Een heel pakket, een soort handleiding die mensen moeten doorwerken om hun problemen aan te pakken. De nadruk ligt op het zelf doen. Professionele zelfzorg voorziet in coaching, maar die is vooral om te checken of je de stappen neemt die gedaan moeten worden. Die coaching van een week of zes heeft effect. Zonder coaching treedt er ook een positief effect op van zelfzorg, maar dat is minder groot.’

Hoe moeten zorgverleners tegenover zelfzorg staan? We zien nogal wat verschillen onder met name huisartsen.

‘Het zou goed zijn als artsen zelfhulp zouden aanbieden, maar dat gebeurt helaas sporadisch. Het zit niet standaard in het zorgpakket. Maar gelukkig zijn er steeds meer mensen en instellingen die er toch gebruik van maken.’