Maayke Fluitman: ”Het gaat niet alleen om doosjes, maar ook om het bieden van advies.”

Zelfzorg wordt vooral getriggerd door de wens van het individu om gezonder te leven en meer eigen controle te hebben. De apotheker kan hier een ondersteunende rol in spelen. Maayke Fluitman, mede-eigenaar van de website www.selfcarefactory.com, is van mening dat de rol van de apotheker in Nederland meer herkend moet worden als zorgverlener en adviseur over gezondheid dan nu het geval is. Een interview met haar over de veranderende rol van de apotheker in Nederland.

Hoe maken apothekers in Nederland op dit moment gebruik van zelfzorg?

Fluitman: ‘Veel apothekers ervaren zelfzorg op dit moment nog als het verkopen van OTC-producten. Er kunnen echter nog slagen gemaakt worden op het gebied van begeleiding. Dus niet ‘iemand vraagt om een doosje en jij levert het doosje’, maar het bieden van een extra service door een adviserende rol aan te nemen.’

De apotheker moet dus een andere rol gaan vervullen?

Fluitman: ‘Zijn rol verschuift inderdaad. Het terrein van de zelfzorg wordt steeds breder. Dat komt onder andere door verplaatsing van zorg van de tweede naar de eerste lijn. De volgende verschuiving is van eerste lijn naar nulde-lijn: zelfzorg. In deze ingezette verandering van het zorgaanbod kan de apotheker een belangrijke rol spelen! De apotheker gaat niet diagnosticeren: het is en blijft zelfzorg waarbij de diagnose bij de patiënt zelf ligt.’

Is de apotheker klaar voor deze verandering?

Fluitman: ‘Laatst is er onderzoek gedaan onder jonge apothekers. Daar kwam uit naar voren dat een kwart van de jonge apothekers zich onzeker voelt bij zelfzorg aan de balie. Ze weten dat ze ermee te maken krijgen, maar beschikken over onvoldoende informatie en kennis. Dat terrein moet zich nog verder ontwikkelen. Ze moeten zelfzorg gaan ervaren als een onderdeel van hun totale zorgaanbod, als logisch onderdeel van hun farmaceutische expertise. Als eerstelijns professional werkt de apotheker nauw samen met de huisarts, waardoor overleg eenvoudig is, net zoals het advies geven om in een bepaald geval toch naar de arts te gaan.’

Wat moet er precies veranderen?

Fluitman: ‘Het switchbeleid, van receptgeneesmiddelen naar vrij verkrijgbare geneesmiddelen, staat bij een flink aantal farmaceuten hoog op de agenda. De apotheker moet er klaar voor zijn om dit op de juiste manier te positioneren. Als de apotheker zich zekerder voelt en zich beter heeft gepositioneerd, wordt het nog interessanter om die switch door te zetten. Het gaat dus niet alleen om meer verkoop van zelfzorgmedicijnen, maar om het beter begeleiden van de consument. De ene keer kan dit leiden tot de verkoop van een product, maar het kan ook leiden tot een advies, zoals een doorverwijzing naar een diëtiste. Die rol van de apotheker is niet alleen ‘we willen meer sales genereren in deze categorie’; het gaat ook om de toegankelijkheid die je als apotheker hebt. De apotheker is een hoogopgeleide zorgprofessional die zonder verwijzing benaderbaar is. Je kunt bij iedere apotheek zo binnenlopen en aan de apotheker vragen stellen, zonder daar van tevoren een afspraak voor te maken. Die rol en toegankelijkheid kan veel beter gebruikt worden dan nu het geval is.’

Wat is er voor nodig om deze transitie in gang te zetten?

Fluitman: ‘Scholing rondom de aandoeningen, kleine kwalen, is hierbij hard nodig. Aan de andere kant is scholing over de rol die je hebt als zelfzorgadviseur van belang. Je moet als apotheker begrijpen dat de keus bij de consument blijft. Dat is een andere, maar complementaire vaardigheid die toegepast wordt bij het controleren, adviseren en afleveren van geneesmiddelen. Het gaat dus zowel om theoretische kennis rondom aandoeningen, als om een cultuuromslag: hoe ga je om met de consument aan de balie?’

Welke rol moet de overheid hierin spelen?

Fluitman: ‘Er is een initiatief, het platform ZO! (Zelfzorg Ondersteund), waar het vooral over zorgmanagement gaat, dus: hoe manage je jouw ziekte? Dat is ook een vorm van zelfzorg. Wij kijken juist naar de consument in plaats van de patiënt. Dat betekent niet dat patiënten niet aan zelfzorg doen, maar de overheid stelt op dit moment hoe belangrijk het is dat mensen gezond leven, voor zichzelf zorgen en hun eigen verantwoordelijkheid nemen. Heb je het over daadwerkelijke acties vanuit de overheid, dan ontbreken deze nog. Men vindt het belangrijk, maar er wordt nog geen volledig beleid in gevoerd. Een voorbeeld waar verbetering te halen is op het gebied van zelfzorg is urineweginfectie. Nu moeten vrouwen dit elke keer via de huisarts regelen, om een recept te ontvangen en het geneesmiddel bij de apotheek op te halen. Dit kan veel makkelijker ook via de apotheker: zij hebben voldoende mogelijkheden om patiëntveiligheid te garanderen. Die keuzes worden nu niet gemaakt door de overheid. Zorg dat medicatie, als dat veilig kan, vrij verkrijgbaar wordt en dat dit helder aan de consument wordt verteld. Gebruik hierbij de laagdrempelige expertise van de apotheker om zorg toegankelijk te houden. Internationaal zien we al vergaande initiatieven op dit onderwerp.’

Wat kunnen andere zorgprofessionals, beleidsmakers of de overheid doen?

Fluitman: ‘Zelfzorg is nog erg onderbelicht en de website www.selfcarefactory.com toont ideeën en initiatieven met betrekking tot het bevorderen van zelfzorg. De apotheker speelt hierbij een belangrijke rol, maar is niet de enige professional die hier aan bijdraagt. Internationaal zien we grote verschillen op dit terrein. Door deze verschillen te delen willen we bijdragen aan een verdere verankering van zelfzorg in de maatschappij. De verandering op het gebied van zelfzorg is op dit moment gaande en de apotheker kan daar een belangrijke rol bij spelen. Wij willen graag bijdragen aan een goede samenwerking en kennisoverdracht tussen fabrikanten, zorgprofessionals en consument en de website draagt daar aan bij.’

Maayke Fluitman is apotheker, Managing Partner SelfCareFactorY.com en eigenaar van CARE2CREATE: health & self care solutions. Als zelfzorgexpert is zij onder andere betrokken bij het PISCE-project van de Europese Unie en is zij lid van de FIP (International Pharmaceutical Federation) Working Group: ‘self care and the role of the pharmacist’. Ook is zij bestuurlijk betrokken bij de ontwikkeling van de farmacie als voorzitter van de sectie BO3, apotheker geneesmiddel & maatschappij, bij de KNMP (De Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie).