‘Belemmerende prikkels blokkeren initiatieven voor zelfzorg’

Een toename van zelfzorg om de eerste lijn te ontlasten, is niet vanzelfsprekend. Zelfzorg kan weliswaar leiden tot lagere zorgkosten, maar het kan zomaar zijn dat niemand in de zorg daar baat bij heeft.

Dit stelt Erwin Winkel, sectormanager Zorg van ING. Als financier van zorginstellingen is ING marktleider in de zorg. “Een bijzondere sector”, zegt Winkel. “Er gaan grote bedragen in om, maar de marges zijn heel dun. Een paar ton kan het verschil maken tussen winst en verlies. Dat betekent dat veranderingen in de bedrijfsvoering en de productie grote gevolgen kunnen hebben voor de financiële resultaten.”

Mede daardoor is de veranderingsbereidheid niet groot, constateert Winkel. Men is voorzichtig. Terwijl de omgeving van de zorg wel verandert. In haar Zorgvisie 2020 voorspelt ING dat de zorggebruiker meer invloed krijgt. ‘Het zijn niet langer de zorgverzekeraar en de zorgaanbieder die beslissen wat er gebeurt. De zorg beweegt zich richting klant.’

“Steeds meer zie je dat de patiënt zijn eigen zorg wil regelen om meer grip te krijgen op de eigen gezondheid”, vervolgt Winkel. Deze trend valt samen met de transitie, waarbij zorgtaken van de tweede naar de eerste lijn worden overgeheveld. Parallel daaraan is er een ook toename van zelfzorg zichtbaar, in de zogenaamde nulde lijn.

“Maar gemakkelijk gaat dit niet”, vervolgt Winkel. “Er zijn nogal wat belemmeringen voor verbeteringen in de bedrijfsvoering. Ga je als instelling de zorg efficiënter organiseren, dan neemt de omzet mogelijk af. Dat wordt in het zorgsysteem niet herkend als efficiency, maar als onderprestatie waarvoor je wordt gekort. Dit is bepaald geen prikkel die uitnodigt tot innovatie.”

“Door dit systeem is het soms niet lonend om de zorg beter te organiseren.” Het is geen vechtmarkt waar vernieuwing concurrentievoordeel oplevert, maar een netwerkmarkt waar partijen gezamenlijk beslissen welke resultaten wenselijk zijn. Financiering komt niet van de klant, zoals in andere markten, maar uit het netwerk van belanghebbenden. Kijk naar buurtzorg, het heeft heel tijd en moeite kost om dit een plaats te geven in het zorgsysteem.”

Businessmodel voor zelfzorg

Hoe gunstig zelfzorg ook kan zijn voor de betaalbaarheid van de zorg, er zal eerst een goede businesscase voor moeten komen, voorziet Winkel. “Het valt namelijk niet mee om een verdienmodel te bedenken voor zelfzorg. De verdiensten zouden kunnen komen uit een verkleining van de schadelast van zorgverzekeraars. Dan wordt het voor zorgverzekeraars financieel verantwoord om middelen beschikbaar te stellen voor het ondersteunen van zelfzorg.”

Zelfs dan is er nog geen ruim baan voor zelfzorg, denkt Winkel. Daarvoor zijn er nog teveel overige drempels. “Voor de huisarts is er nu geen financiële prikkel om zelfzorg te gaan faciliteren. De bekostiging van de eerste lijn komt gedeeltelijk uit de verrichtingen per patiënt. Zolang dit zo blijft, is vernieuwing een moeilijk verhaal voor huisartsen. Net als voor de gehele zorg. We hopen daarom dat de minister van VWS een aantal van deze belemmeringen zal wegnemen, zodat vernieuwing in de zorg aantrekkelijker wordt voor alle partijen.”